Τι είναι;
Οι σιελογόνοι αδένες είναι υπεύθυνοι για την παραγωγή σάλιου σε ποσότητα μεγαλύτερη από 1 λίτρο την ημέρα. Ο ρόλος τους είναι πολυδιάστατος και περιλαμβάνει την ενυδάτωση της στοματικής κοιλότητας, την διατήρηση της στοματικής υγιεινής, την ομιλία, την κατάποση, την γεύση και πέψη της κάθε τροφής. Διακρίνονται στους μείζονες σιελογόνους αδένας (παρωτίδες, υπογνάθιοι και υπογλώσσιος αδένας) και τους ελάσσονες σιελογόνους αδένες (πολυάριθμοι, διάσπαρτοι στον βλεννογόνου του στόματος και του φάρυγγα).
Ποια τα προβλήματα;
Τα προβλήματα των σιελογόνων αδένων είναι αρκετά και μπορούν να χωριστούν σε καλοήθη (ιογενείς και βακτηριακές φλεγμονές, λιθιάσεις, αυτοάνοσα, μάζες) και κακοήθη. Οι περισσότερες παθήσεις των αδένων είναι καλοήθεις ωστόσο, οποιαδήποτε διόγκωση ή ψηλαφητή μάζα πρέπει να διερευνάται άμεσα προς αποκλεισμό κάποιας κακοήθους νοσηρότητας. Τα συνήθη συμπτώματα που προκαλούν όλες οι οξείες παθήσεις των σιελογόνων είναι η διόγκωση του αδένα που συνοδεύεται από πόνο στην περιοχή. Οι χρόνιες παθήσεις οδηγούν σε ξηροστομία ή σπανιότερα σε σιελόρροια. Οι προδιαθεσικοί παράγοντες που κάνουν τους αδένες επιρρεπείς σε παθολογικές καταστάσεις είναι η αφυδάτωση/ξηροστομία, η κακή στοματική υγιεινή, το κάπνισμα, το αλκοόλ, η καφεΐνη, η έκθεση σε ακτινοβολία, καθώς και διάφορα φάρμακα (αντιυπερτασικά, αντιίσταμινικά, διουρητικά, ψυχιατρικά). Η διαγνωστική προσέγγιση περιλαμβάνει την λεπτομερή λήψη ιστορικού, την κλινική εξέταση του στόματος και του λαιμού για πιθανές διογκώσεις και την απεικόνιση του αδένα με τη χρήση υπερηχογραφήματος ή/και αξονικής/μαγνητικής τομογραφίας. Σε πιθανές λοιμώδεις καταστάσεις η λήψη καλλιέργειας από τον πόρο του αδένα μπορεί να φανεί βοηθητική. Στην περίπτωση περιγεγραμμένης μάζας, η λήψη βιοψίας δια λεπτής βελόνης (FNA) θα διακρίνει την κυτταρική προέλευση της διόγκωσης.
Οι συχνότερες παθήσεις των σιελογόνων αδένων συνοψίζονται παρακάτω:
Σιελολιθίαση
Προκαλείται από λίθους ασβεστίου και οργανικών στοιχείων στον σιελογόνο αδένα ή στον εκφορητικό του πόρο. Παρουσιάζεται συχνότερα στον υπογνάθιο αδένα (80%) λόγω της σύστασης του σάλιου που παράγει. Οι λιθιάσεις εμφανίζονται συνήθως σε άντρες ηλικίας 30 με 60 ετών. Ο λίθος αποφράσσει την δίοδο του σάλιου προς την στοματική κοιλότητα και προκαλεί διόγκωση και πόνο στον αδένα που παρατηρείται συχνότερα μετά τα γεύματα. Η στάση του σάλιου, προκαλεί μικροβιακή ανάπτυξη και φλεγμονή (σιαλαδενίτιδα). Σε περίπτωση που ο λίθος εντοπίζεται κοντά στην έξοδο του πόρου του αδένα μέσα στο στόμα, μπορούν να γίνουν απόπειρες αφαίρεσης της πέτρας με τοπική αναισθησία από ειδικό ΩΡΛ ιατρό στο εξωτερικό ιατρείο. Υπάρχουν τροφές που διεγείρουν την έκκριση σιέλου (γλυκά και όξινα) και βοηθούν την αυτόματη αφαίρεση του λίθου. Ωστόσο σε περιπτώσεις πλήρους απόφραξης του πόρου ή φλεγμονής της περιοχής θα πρέπει να αποφεύγονται καθώς μπορεί να προκαλέσουν επιδείνωση των συμπτωμάτων. Η επαρκής ενυδάτωση είναι απαραίτητη για τη πρόληψη και θεραπεία των λιθιάσεων. Προτείνονται ακόμα μαλάξεις και θερμά επιθέματα πάνω στην περιοχή του σιελογόνου για την ανακούφιση των συμπτωμάτων.
Σιαλαδενίτιδα
Ονομάζεται η φλεγμονή του σιελογόνου αδένα και μπορεί να προκαλείται από αφυδάτωση, λίθο, μικροβιακή διασπορά, οίδημα του πόρου, τραυματισμό (πχ. από οδοντοστοιχίες), ακτινοθεραπεία, συγγενείς ανωμαλίες ή παρουσία μάζας. Παρουσιάζεται επώδυνη διόγκωση του αδένα με ερυθρότητα και οίδημα της περιοχής και συχνά εκροή πύου από τον εκφορητικό πόρο του αδένα. Στην περίπτωση της οξείας πυώδους σιαλαδενίτιδας, συνυπάρχει πυρετός ενώ η καθυστέρηση της διάγνωσης μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία αποστήματος. Το απόστημα αν δεν βελτιωθεί τις πρώτες 24ώρες, ο ασθενής χρήζει χειρουργικής διάνοιξης και παροχέτευσής του. Οι υποτροπιάζουσες φλεγμονές, οποιασδήποτε αιτιολογίας, προκαλούν δυσλειτουργία του αδένα και ο ασθενής αναγκάζεται να λαμβάνει πολύ συχνά κύκλους αντιβιοτικής θεραπείας. Τα επαναλαμβανόμενα επεισόδια σιαλαδενίτιδας θεραπεύονται με τη χειρουργική αφαίρεση του αδένα.
Όγκοι σιελογόνων αδένων
Αποτελούν το 3% όλων των όγκων της κεφαλής και του τραχήλου. Ο αδένας που πάσχει συχνότερα είναι η παρωτίδα (80%) και ο όγκος, στις περισσότερες περιπτώσεις, εμφανίζει καλοήθη συμπεριφορά (80%) ενώ συνηθέστερα εντοπίζεται στον επιπολής λοβό του αδένα (80%). Οι διογκώσεις στον υπογνάθιο αδένα έχουν λιγότερες πιθανότητες να είναι καλοήθεις (60%). Έχει παρατηρηθεί στη βιβλιογραφία ότι οι όγκοι των μικρότερων σε μέγεθος σιελογόνων αδένων είναι πιθανότερο να εμφανίσουν κακοήθη συμπεριφορά. Έτσι οι μάζες στον υπογλώσσιο και στους ελάσσονες αδένες συνήθως είναι κακοήθεις. Οι καλοήθεις όγκοι έχουν μαλακή σύσταση και είναι ανώδυνοι και ευκίνητοι συνήθως χωρίς την ταυτόχρονη παρουσία λεμφαδένων στον τράχηλο. Αναπτύσσονται αργά ή μένουν σταθεροί σε μέγεθος, μπορούν όμως να προκαλέσουν δυσμορφία στο πρόσωπο και να μεταλλαχτούν σε καρκίνο στο μέλλον. Έτσι συστήνεται η χειρουργική αφαίρεση και κυτταρική μελέτη του παρασκευάσματος. Σοβαρές πιθανότητες για κακοήθεια έχει μια μάζα που αυξάνεται γρήγορα σε μέγεθος, προκαλεί πόνο ή παράλυση του προσωπικού νεύρου και συνοδεύεται από δερματικές βλάβες στην περιοχή.
Άλλες σπανιότερες παθήσεις των σιελογόνων αδένων είναι:
Σιάλωση
Αφορά μονόπλευρη ή αμφοτερόπλευρη διόγκωση των παρωτίδων με ή χωρίς πόνο, που εμφανίζεται σε ηλικίες 20-50 ετών. Προκαλείται από νευροπάθεια των αυτόνομων νεύρων του αδένα και δεν υπάρχει συγκεκριμένη αιτιολογία για την νόσο, ωστόσο ενοχοποιούνται πολλοί παράγοντες (παχυσαρκία, αλκοολισμός, σακχαρώδης διαβήτης, υποθυρεοειδισμός, φάρμακα, κ.α). Συστήνεται χειρουργική αφαίρεση του σιελογόνου αδένα.
Παρωτίτιδα
Είναι η οξεία ιογενής λοίμωξη των παρωτίδων παλαιότερα από τον ιό της παρωτίτιδας που έχει περιοριστεί πολύ στις μέρες μας λόγω εμβολιασμού. Ωστόσο ορισμένοι ιοί μπορούν να προκαλέσουν παρωτίτιδα σε παιδιά ηλικίας 3-7 ετών, με αμφοτερόπλευρη διόγκωση των αδένων, οίδημα και ερυθρότητα της περιοχής και πιθανώς πόνο και πυρετό. Αντιμετωπίζεται με συντηρητική αγωγή ενώ δίνεται έμφαση στην πρόληψη των επιπλοκών.
Κοκκιωματώδεις και αυτοάνοσες νόσοι: Σαρκοείδωση, κοκκιωμάτωση Wegener, σύνδρομο Sjogren.
Ποια η χειρουργική αντιμετώπιση;
Παρωτιδεκτομή
Ονομάζεται η αφαίρεση του επιφανειακού τμήματος (επιπολής) της παρωτίδας ή ολόκληρου του σιελογόνου αδένα (ολική) και γίνεται με ολική αναισθησία. Το είδος της επέμβασης εξαρτάται από την εντόπιση και τον τύπο της μάζας (καλοήθεια, κακοήθεια). Η τομή γίνεται μπροστά από το αυτί και είναι παρόμοια με την τομή της ρυτιδοπλαστικής (face lift). Κατά την επέμβαση, ο χειρουργός θα έρθει αντιμέτωπος με το προσωπικό νεύρο το οποίο διαχωρίζεται μέσα στην παρωτίδα και την χωρίζει σε ένα επιπολής και ένα βαθύτερο λοβό. Με τη σύγχρονη τεχνολογία, ο έμπειρος χειρουργός μπορεί να αναγνωρίσει εύκολα το νεύρο με τη χρήση νευροδιεγέρτη. Η συνεχής διεγχειρητική νευροπαρακολούθηση, μας επιτρέπει να ανιχνεύουμε τις διακλαδώσεις του προσωπικού νεύρο, με κύριο στόχο την διατήρηση ακόμα και των μικρότερων κλάδων που προσφέρουν κινητική νεύρωση σε όλους του μύες του προσώπου. Μετά την αφαίρεση του αδένα, θα γίνει πλαστική αποκατάσταση της τομής με λεπτά ράμματα προς αποφυγή μετεγχειρητικής ουλής. Ο ασθενής θα νοσηλευτεί για 24ωρη παρακολούθηση, ενώ συνήθως συστήνονται 2 εβδομάδες αναρρωτική άδεια.
Αφαίρεση υπογνάθιου σιελογόνου αδένα
Πραγματοποιείται σε περιπτώσεις σιελολιθίασης, χρόνιας/υποτροπιάζουσας σιαλαδενίτιδας και παρουσίας όγκου στον αδένα. Η επέμβαση γίνεται με ολική αναισθησία και διαρκεί συνολικά 1 ώρα περίπου. Ο υπογνάθιος βρίσκεται πλάγια στο σαγόνι στο κατώτερο τμήμα της κάτω γνάθου. Η τομή για την προσπέλασή του επιλέγεται να γίνει σε φυσική ρυτίδα του δέρματος για καλύτερο κοσμητικό αποτέλεσμα. Όπως και με με την παρωτιδεκτομή, στο χειρουργείο χρησιμοποιείται νευροδιεγέρτης για την ανεύρεση και παρακολούθηση του επιχείλου κλάδου το προσωπικού νεύρου και του υπογλώσσιου νεύρου που πρέπει να διατηρηθούν ακέραια. Την ημέρα του χειρουργείου, ο ασθενής θα παραμένει για παρακολούθηση και θα φέρει παροχέτευση στο τραύμα για την πρόληψη της δημιουργίας αιματώματος. Ο πόνος είναι περιορισμένος με τη χρήση απλών παυσίπονων και τα ράμματα θα αφαιρεθούν σε 1 εβδομάδα, ενώ συστήνονται 2 εβδομάδες αναρρωτική άδεια.
Μίλησαν για τον γιατρό
