Γράφει ο ΩΡΛ Δρ. Σουλαντίκας Κωνσταντίνος
Τι είναι η ωτίτιδα;
Η ωτίτιδα είναι μια από τις συχνότερες λοιμώξεις του ανθρώπινου σώματος και όλοι μας, κάποια στιγμή στη ζωή μας, έχουμε περάσει τη συγκεκριμένη πάθηση. Ωτίτιδα ονομάζεται η φλεγμονή του αυτιού το οποίο ανατομικά αποτελείται από τρεις κοιλότητες που διαχωρίζονται μεταξύ τους. Το έξω, το μέσο και το έσω ους. Η οξεία ωτίτιδα συμβαίνει συνήθως τους χειμερινούς μήνες, συχνότερα στα παιδιά, ωστόσο είναι αρκετά συχνή πάθηση και στους ενήλικες.
Σε τι διαφέρει η μέση από την εξωτερική ωτίτιδα;
Η εξωτερική ωτίτιδα, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, αφορά το έξω ους δηλαδή το εξωτερικό κανάλι που ονομάζεται έξω ακουστικός πόρος και καταλήγει στην τυμπανική μεμβράνη. Η μέση ωτίτιδα αφορά τη φλεγμονή του μέσου ωτός, που περιλαμβάνει τα οστάρια της ακοής, και συνήθως συνοδεύεται από συλλογή πύου στη κοιλότητα. Η εσωτερική ωτίτιδα, γνωστή ως λαβυρινθίτιδα, είναι η σοβαρότερη μορφή ωτίτιδας του έσω ωτός. Αφορά τη φλεγμονή του λαβυρίνθου που είναι ένα από τα όργανα ισορροπίας του σώματός μας.
Εκκριτική και χρόνια ωτίτιδα
Η εκκριτική ωτίτιδα είναι η συλλογή άσηπτου (χωρίς μικρόβια) μη πυώδους υγρού στο μέσο αυτί, μια κατάσταση που οφείλεται σε ελλιπή αερισμό του μέσου ωτός λόγω παρεμπόδισης διόδου του αέρα από ανατομικό κώλυμα πχ. κρεατάκια, σκολίωση ρινικού διαφράγματος και δυσλειτουργία ευσταχιανής σάλπιγγας. Η χρόνια μέση ωτίτιδα είναι ο όρος που περιγράφει τη μακροχρόνια φλεγμονή ή βλάβη του μέσου ωτός ή/και του τυμπάνου. Μπορεί να περιλαμβάνει:
- Διάτρηση (τρύπα) στο τύμπανο
- Χρόνια επιμένουσα ή επαναλαμβανόμενη ροή υγρού από το αυτί
- Εμμονή υγρού πίσω από ένα ανέπαφο τύμπανο
- Φλεγμονή στο μέσο αυτί που οδηγεί σε διάβρωση οστών καθώς και ανατομικών δομών όπως το προσωπικό νεύρο, η μαστοειδής, ο κοχλίας με ή χωρίς την συνύπαρξη χολοστεατώματος
Τι είναι η εκκριτική ωτίτιδα;
Η εκκριτική ωτίτιδα είναι μια πολύ συχνή πάθηση που αφορά παιδιά και ενήλικες. Χαρακτηρίζεται από την παρουσία υγρού στην κοιλότητα του μέσου ωτός χωρίς να συνυπάρχει φλεγμονή και στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως μέση ωτίτιδα με υγρό ή μη πυώδης μέση ωτίτιδα ή κολλώδες ους (glue ear). Το υγρό στο μέσο αυτί θεωρείται στείρο μικροβίων παρόλο που σε ποσοστό περίπου 40%, η καλλιέργεια του υγρού μπορεί να δείξει την παρουσία μικροβίων.
Η δημιουργία και η συλλογή υγρού οφείλεται σχεδόν πάντα στη δυσλειτουργία της ευσταχιανής σάλπιγγας. Η ευσταχιανή σάλπιγγα είναι πρακτικά ένα σωληνάκι που συνδέει τον ρινοφάρυγγα με το μέσο αυτί. Ο ρόλος της είναι να εξισορροπεί τις πιέσεις της τυμπανικής κοιλότητας με το άνοιγμά της κατά την κατάποση ή το χασμουρητό. Ακόμα, το επιθήλιο της ευσταχιανής σάλπιγγας βοηθάει στην απομάκρυνση εκκρίσεων από το αυτί προς τον φάρυγγα.
Η συχνότερη αιτία που προκαλεί την απόφραξη της ευσταχιανής είναι οι ιογενείς και βακτηριακές λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού. Άλλες αιτίες μη ομαλής λειτουργίας της είναι η απόφραξη από αδενοειδείς εκβλαστήσεις, όγκους ρινοφάρυγγα, πολύποδες της μύτης, αλλεργικές καταστάσεις, συγγενείς ανωμαλίες ανάπτυξής της και αυξομειώσεις της ατμοσφαιρικής πίεσης (πχ καταδύσεις, αεροπορικές πτήσεις). Το σημαντικότερο σύμπτωμα που προκαλεί η εκκριτική ωτίτιδα είναι η ελάττωση της ακοής.
Η βαρηκοΐα μπορεί να συνοδεύεται από αίσθημα πληρότητας του αυτιού, εμβοές και σε χρόνιες καταστάσεις μέχρι και ίλιγγο. Οι ενήλικες μπορεί να περιγράψουν ότι ακούν το αυτί τους να κάνει ήχους όπως όταν ξεβουλώνει, χωρίς όμως να βελτιώνεται η ακοή τους (τριγμός) ή ότι ακούν πιο έντονα τη φωνή τους (αυτοφωνία).
Στα παιδία η πάθηση είναι αρκετά συχνότερη και αποτελεί την πιο συχνή αιτία βαρηκοΐας στην παιδική ηλικία, ιδιαίτερα στις ηλικίες 2 έως 5 ετών. Ο λόγος είναι η διαφορετική ανατομία του παιδικού κρανίου, η διαφορετική θέση και σχήμα της ευσταχιανής σάλπιγγας καθώς και η μεγαλύτερη ευπάθεια των παιδιών σε λοιμώξεις ανώτερου αναπνευστικού. Η εκκριτική ωτίτιδα σε ένα παιδί μπορεί να καθυστερήσει να γίνει αντιληπτή από τους γονείς, οι οποίοι συχνά πιστεύουν ότι το παιδί τους δεν θέλει να τους ακούσει, τους αγνοεί ή έχει πρόβλημα συγκέντρωσης.
Αν η κατάσταση υποτιμηθεί, το παιδί μπορεί να εμφανίσει καθυστέρηση ομιλίας και τάσεις απομονωτισμού.
Τελικά, συχνά μετά από σύσταση δασκάλων, το παιδί οδηγείται στον ΩΡΛ για τη διάγνωση. Η διάγνωση περιλαμβάνει τον ακοολογικό έλεγχο με ακοόγραμμα το οποίο θα δείξει βαρηκοΐα της τάξης των 30 με 40 db.
Σε μικρότερες ηλικίες, όπου το ακοόγραμμα δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί, ο έλεγχος με ωτοακουστικές εκπομπές και προκλητά δυναμικά (ABR) θα βοηθήσουν στο να αποκλειστούν άλλες αιτίες βαρηκοΐας.
Ποια τα βασικά αίτια;
Τα βασικά αίτια που προκαλούν ωτίτιδα είναι ιοί και βακτήρια που εισέρχονται στο αυτί και προκαλούν τις λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού. Στην εξωτερική ωτίτιδα, τα μικρόβια μπορούν να εισέλθουν στον έξω ακουστικό πόρο από τον αέρα, από βρώμικα αντικείμενα/δάκτυλα που βάζουμε στο αυτί μας ή από τραυματισμούς του πόρου. Στην μέση και έσω ωτίτιδα, ο δίοδος μικροβίων γίνεται από ανατομικές δομές που βρίσκονται κοντά στις κοιλότητες ή επικοινωνούν με αυτές όπως η ευσταχιανή σάλπιγγα, οι μήνιγγες του εγκεφάλου και τα υπόλοιπα τμήματα του αυτιού (πχ μέση ωτίτιδα που μεταφέρεται στον λαβύρινθο). Η σύφιλη, ο ωτικός έρπητας ζωστήρας και ο ιός της παρωτίτιδας είναι παθογόνα που μπορούν να προσβάλουν τον λαβύρινθο και να οδηγήσουν σε λαβυρινθίτιδα.
Ποια είναι τα βασικά συμπτώματα;
Στην εξωτερική ωτίτιδα:
- Ήπιος πόνος στο αυτί
- Στένωση του έξω ακουστικού πόρου
- Φαγούρα/κνησμός
- Εκροή υγρού από το έξω ους
Στη μέση ωτίτιδα:
- Πόνος στο αυτί
- Πυρετός
- Αίσθημα πληρότητας του αυτιού (βουλωμένο αυτί)
- Βαρηκοΐα λόγω κατάληψης του μέσου ωτός από πυώδη συλλογή
Στη λαβυρινθίτιδα τα συμπτώματα ποικίλουν και η κατάσταση του ασθενούς είναι σοβαρή και συνήθως χρήζει νοσηλείας. Επικρατούν πυρετός με ρίγος, ίλιγγος και βαρηκοΐα ενώ σε πιο επείγουσες καταστάσεις μπορεί να συνυπάρχει πάρεση προσωπικού νεύρου και μηνιγγίτιδα.
Οξεία ωτίτιδα – Υπάρχει πόνος;
Η ωτίτιδα είναι μια κατάσταση που κατ’ εξοχήν προκαλεί πόνο στο αυτί. Ο πόνος ποικίλει ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του ατόμου αλλά και την κοιλότητα που πάσχει. Συνήθως η μέση ωτίτιδα είναι μια πιο επώδυνη κατάσταση από την εξωτερική. Ωστόσο μια βαριά εξωτερική ωτίτιδα (πχ διάχυτη εξωτερική ωτίτιδα) μπορεί να είναι πιο επώδυνη από μια ήπια οξεία μέση ωτίτιδα.
Πόση διάρκεια και τι αντιβίωση παίρνω;
Η χορήγηση και η διάρκεια αντιβίωσης πρέπει πάντα να καθορίζεται από τον θεράποντα ιατρό και ο ασθενής δεν θα πρέπει να την λαμβάνει χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του. Η εξωτερική ωτίτιδα θεραπεύεται στις περισσότερες περιπτώσεις με τη χορήγηση ωτικών αντιβιωτικών σταγόνων για 5-7 ημέρες και σπάνια χρειάζεται η από του στόματος λήψη κάποιο σχήματος (πχ στην κακοήθη εξωτερική ωτίτιδα των σακχαροδιαβητικών). Η οξεία μέση ωτίτιδα θεραπεύεται με από του στόματος αντιβίωση που πρέπει να λαμβάνεται 10-15 ημέρες. Στην λαβυρινθίτιδα η χορήγηση αντιβίωσης καλό είναι να γίνεται ενδοφλέβια και ο ασθενής να νοσηλεύεται σε νοσοκομειακή μονάδα.
Ποια είναι η κατάλληλη θεραπεία για άμεση αντιμετώπιση;
Η κοινή γραμμή για τη θεραπεία της ωτίτιδας είναι αντιβίωση, παυσίπονη αγωγή, ενυδάτωση και ξεκούραση. Ανάλογα με το περιστατικό η αντιμετώπιση μπορεί να περιλαμβάνει τη χορήγηση αντιικών φαρμάκων, κορτιζόνης, αποσυμφορητικών σπρέι για τη μύτη και ρινικών πλύσεων. Η χρόνια ωτίτιδα χρήζει χειρουργικής παρέμβασης σε ορισμένες καταστάσεις όπως στη χρόνια διάτρηση της τυμπανικής μεμβράνης με την ανακατασκευή του τυμπάνου (τυμπανοπλαστική). Όσον αφορά το χολοστεάτωμα,, η μοναδική θεραπεία είναι η έγκαιρη χειρουργική αφαίρεση της βλάβης με την αποκατάσταση της ανατομίας του μέσου αυτιού.
Αν περάσουν 3 μήνες στα παιδία και 6 μήνες στους ενήλικες χωρίς να έχει απομακρυνθεί το υγρό από το αυτί με τη συντηρητική αγωγή τότε υπάρχει κίνδυνος για μόνιμες παραμορφώσεις του μέσου ωτός, δημιουργία συμφύσεων και τελικά μόνιμη δυσλειτουργία του.
Σε αυτές τις περιπτώσεις και ειδικά όταν η βαρηκοΐα είναι > 40db ή το παιδί εμφανίζει καθυστέρηση στην ομιλία, η παρέμβαση είναι χειρουργική και γίνεται με μηριγγοτομή ή/και τοποθέτηση σωληνίσκων αερισμού. Η χειρουργική επέμβαση αποσκοπεί στην άρση του προβλήματος που προκαλεί τη δημιουργία του υγρού.
Έτσι πρέπει να αποκλειστεί η παρουσία υπερτροφικών αδενοειδών και άλλων όγκων του ρινοφάρυγγα καθώς και η παρουσία ρινικών πολυπόδων τα οποία πρέπει να αφαιρεθούν ταυτόχρονα με την παρέμβαση στο αυτί. Η μηριγγοτομή είναι μια γρήγορη και ασφαλής μικρο-ωτοχειρουργική επέμβαση που γίνεται με τη χρήση μικροσκοπίου.
Πραγματοποιείται μια μικρή τομή 1-2mm στη τυμπανική μεμβράνη από την οποία αναρροφάται το υγρό. Συχνά, τοποθετείται ένας μικρός σωληνίσκος στο τύμπανο για να διατηρήσει την τρύπα ανοιχτή για περισσότερο χρονικό διάστημα άρα και την έξοδο του υγρού από το αυτί. Ο σωληνίσκος είναι φτιαγμένος από υλικό που δεν θα προκαλέσει φλεγμονή στο αυτί, δεν προκαλεί πόνο και ο ασθενής δεν καταλαβαίνει ότι βρίσκεται εκεί. Οι σωληνίσκοι μένουν για 3-12 μήνες και συνήθως αποβάλλονται μόνοι τους.
Η τρύπα στο τύμπανο επίσης κλείνει μόνη της. Η επέμβαση διαρκεί περίπου 1 ώρα και ο ασθενής μπορεί να επιστρέψει κανονικά στην καθημερινότητά του από την επόμενη ημέρα. Δυο εβδομάδες μετά την επέμβαση θα γίνει επανεξέταση όπου θα ελεγχθεί η θέση του σωληνίσκου και η ακοή του ασθενούς. Μετά γίνονται έλεγχοι ανά 3μηνο για την πρόληψη της απόφραξης του σωληνίσκου από βλέννα, κερί ή πήγμα αίματος.
Οι γενικές οδηγίες που πρέπει ο ασθενής να ακολουθήσει μετά την επέμβαση είναι:
- Αποφυγή εισόδου νερού στο αυτί για όσο καιρό υπάρχει η τρύπα ή το σωληνάκι
- Κίτρινο, διαυγές υγρό ή βλέννη μπορεί να βγαίνει από το αυτί για αρκετές εβδομάδες μετά την επέμβαση. Έτσι συστήνεται η τοποθέτηση βαμβακιού, το οποίο πρέπει να αλλάζεται συχνά
- Αποφυγή έντονων σωματικών δραστηριοτήτων για περίπου 2 εβδομάδες μετά την επέμβαση, προληπτικά για να μην αφαιρεθεί ο σωληνίσκος μετά από ατύχημα
- Διάφοροι ήχοι στο αυτί ή ήπιος πόνος κατά το χασμουρητό ή το μάσημα αναφέρονται συχνά από τους ασθενείς αλλά υποχωρούν σύντομα μετά το χειρουργείο
- Φαγούρα στο αυτί, αίσθημα πληρότητας, σοβαρός πόνος και ρυπαρό έκκριμα που μυρίζει άσχημα χρήζουν άμεσης επανεξέτασης από τον θεράποντα ιατρό.